|
|
|
||
|
|
 |
|
|
| IN-NAZZJON TAGĦNA - It-Tnejn, l9 ta' Ġunju, l972 | |||
|
|
 |
Il-ktieb jiġbor ir-radjudramm "Anestesija" li xxandar għall-ewwel darba minn fuq ir Rediffusion fl-l969, u li bħalissa r-reġista żagħżugħ bravu Albert Marshall qiegħed iħejji biex jippreżentah f'sura televiżiva; "Ċens Perpetwu", dramm f'żewġ atti li nħadem fuq l-MTV f l-l97l; "Satira", radjudramm li deher adattat għall-palk fit-teatru tal-Universita' fl-l97l; "IġsmaIħirsa", dramm li deher fit-teatru msemmi fl-l97l ukoll. F'"ANESTESIJA" hemm l-ambjent misterjuż tal-ironija li jitnissel mill-irqaqati naturali li jiġu mrażżna bi programm. L-għemejjel l-iżjed ħfief u spontanji li jieħdu s-siwi tagħhom sewwa sew mill-mod naturali kif jitwieldu, isiru ħaġa tad-daħk għaliex jintrabtu bi programm sistematizzat u maħsub fil-ħin u l-irqaqat tiegħu isiru ritwal. U l-ġenn ta' din l-azzjoni huwa l-qtil tar-raġuni nnifsha. Calleja ma jiżviluppax dan l-ambjent fih innifsu bħala għan, iżda biss bħala mixja lejn punt meta d-daħla realistika tad-dramm tkun tista' twarrab fil-waqt xieraq biex jintlaħaq il-livell simboliku tal-aħħar u l-aqwa taqsima. Fir-radjudramm hemm għadd ta' ċrieki fi ċrieki li jolqtu l-karattri kollha, l-iżjed lit-Tifel u lill-Buffu. Hemm il-ħin kollu ironija drammatika li donnha tistaqsi kemm huwa kbir l-interess f'xulxin tal-bnedmin, u kemm hu miftiehem tajjeb. Il-livell ta' "ĊENS PERPETWU" huwa wisq eqreb lejna, anzi hu sewwa sew il-livell tal-għixien tal-bnedmin komuni, bla fama, bla flus żejda. Għalhekk il-ħsieb hu mfisser mill-bidu sa l-aħħar fis-sura reali tiegħu, mingħajr tixbihat imfittxa mill-fantasija. Il-kelma issa tiswa biss għall-ħoss tagħha li jfisser xi ħaġa li tiftiehem mill-ewwel. Minn hawn ġej it-ton kollokju, naturali, nieqes mill-binja letterarja li tixraq f'waqtiet oħrajn. Il-kostruzzjoni ta' Calleja f'dan id-dramm hija dik tal-poplu komuni li tgħallimha bit-tiġrib u mhux bl-għerf. Jiġifieri hija maħlula, titbiddel il-ħin kollu, mimlija esklamazzjonijiet. Studju itwal kien iħallina ngħarblu s-soleċiżmi imħaddma biex isaffu għal kollox lilsien f'fomm il-popolin mill-bixra mirquma, u l-idjotiżmi li bihom l-awtur, fl-isforz realista, jitbiegħed b'mod idjomatiku mil-liġijiet grammatikali u joħloq stqarrijiet mitkellma fejn ir-rabta loġika ħafifa tagħmel tajjeb għar-rabta grammatikali li tonqos. L-isfond tal-ewwel att huwa t-tifkira tal-mewt tax-xiħa; l-isfond tat-tieni att huwa l-mewt innifisha tax-xiħ. Id-dinja tax-xjuħija hija d-dinja tal-mewt. Id-differenza, madankollu, hija wisq akbar; fil-bidu l-mistennija tal-mewt ħolqot tama, jew illużjoni awtentika ta' flus, waqt li l-mewt innifisha ġibithom wiċċ imb'wiċċ mar-realta'. Reġġgħethom 'l ura, għaliex kixfitilhom il-faqar ta' bniedem li ma kienx aħjar minnhom. U hawn tinħass il-ħtieġa ta' illużjoni oħra. Jekk, imbagħad, din l-illużjoni ma tirnexxix, hemm l-istint żviluppat tal-biża' u t-twemmin fieragħ tal-poplu li, jekk ma jqanqalx flus mill-ewwel, iqanqal devozzjoni li tista' twassal għall-flus. L-għan ta' Calleja ma huwiex li jerġa' juri l-interess finanzjarju, iżda li jikxef mill-ġdid it-toroq ġodda li jsib moħħ il-bniedem komuni biex tinħoloq l-illużjoni. Il-konklużjoni tal-awtur donnha tagħtik x'tifhem li għalih l-illużjoni hija droga meħtieġa f'bosta każijiet, fosthom il-qasam reliġjuż lokali fejn is superstizzjonijiet u l-fehmiet imgħawġa ta' min imexxi għandhom toqol fuq moħħ l-injurant. Fil-każ ta' poplu sħiħ u mhux ta' ftit individwi wieħed x'jaqbad igħid, fid-dawl tad-dramm ta' Calleja? Hekk donnu jissuġġerixxi l-awtur bit-taħlit tal-ħoss tal-qalb stunat tal-"Maltija" fit-tmiem. "X'inhi r-rabta bejn l-awtur u l-attur tiegħu? L-ewwel battuti ta' "SATIRA" jdaħħlu din il-mistoqsija Pirandelljana li donnha hija simplifikazzjoni tat tilwima dejjiema ta' bejn l-awtur, l-attur u l produttur. Id-daħla tal-Awtur, madankollu, m'għandhiex għan tekniku li jgħarbel problemi teatrali. Anzi dan l-aspett huwa mressaq f'għamla ironika minħabba t-ton għoli u mkabbar tal-karattru. II-kostruzzjoni klassikeġġjanti u taljanizzata ta' kliem l-Awtur (wieħed mill-karattri) hi l-libsa barranija tal preġudizzju Ij Calleja donnu jrid jixħet fuqu. Ma huwiex il-preġudizzju ta' awtur fuq l-idea tal-awtur innifsu, iżda dwar x'jista' jirrappreżenta "awtur" bħala wieħed mill-atturi ta' dramm. It-tweġiba ma tittiħidx mill-verbożita' satirika tiegħu tul dak kollu li jgħid. Tittieħed aktar mill-għażla li titnissel bejn l-atturi u l-Awtur minħabba l-preżenza fosthom ta' dan l aħħar. Iżda fil-fatt huwa m'huwiex wieħed minnhom, anzi huwa l-kawża ta' ħsibijiet u mġibiet oħra. X'inhu l-attur, u kemm jista' jibqa' bniedem sħiħ fuq il-palk? Forsi l-mistoqsija ta' Calleja hija iżjed qawwija: tas sew li l-bniedem huwa attur? Ma' din il-punt ewlieni jitħalltu oħrajn iżjed 'il quddiem. X'inhi l-konklużjoni ta' Calleja? Il-bniedem jispiċċa biex jintilef f'dan l-oċean lj jitbiddel il-ħin kollu, u jitlef lilu nnifsu, bħal ma għamel l-Astronomu li sar Bekkamort. Jew se' jibda jqis b'qisu u b'mod matematiku li jneżżgħu mis-sentimenti? "IĠSMAIĦIRSA", marbut mal-kummiedja tal-arti bi ħjut kurjużi, ma tistaqsix x'kienu l-valuri tal-ġeneru letterarju li nibet fis-seklu ħmistax u baqa' jgħix sa żmien Goldoni. Jinqeda bih biex isawwat il-bniedem ta' llum. Il-pupi ta' Calleja fihom xi ħaġa iżjed mill-klassifikazzjoni tal-kummiedja tal-arti. Huma tip, imġebbdin biex jidher fihom in-nuqqas ta' ruħ umana. Iżda fihom hemm ukoli element simboliku ta' tfulija dejjiema. Hija tfulija mixtieqa, jew hija n-nuqqas ta' ħila tal-bniedem - il-bniedem fih innifsu - li jkun huwa nnifsu, kif jixtieq u jrid? L-element Pirandelljan, imbiegħed kemm huwa mbiegħed, jinħass sewwa f'Calleja. Kemm bħala pupi tipiċi, u kemm bħala bnedmin li ma jistgħux isibu lilhom infushom, dawn il-karattri huma mbiegħda mill-ħajja. Anzi forsi m'għandhomx ħajja, waqt li jaħsbu li għandhom. U logħob u l kliem ta' bejniethom huma mbiegħda minn kulma hu verosimili, u m'għandhom l-ebda siwi fl-eżistenza. U hawn tinsab l-ironija: ma jistgħux jifhmu f'liema qagħda jinsabu. L-għeluq li jiġi wara dramm li juri dramm ieħor li ma bediex juri t-tifsira universali ta' Calleja fl-aqwa tiegħu. Huma l-bnedmin li se' jeħodhom in-ngħas, u huma u jorqdu jiftakru fix-xewqat tagħhom mhux maqtugħa. X'seta' kien issa ma jgħoddx aktar. Tgħid il-bniedem għandu okkażjoni waħda biss? Hekk jissuġġerixxi l-awtur sa fl-aħħar, iżda sakemm wasal għal dan il-punt, kellna naraw lill-karattri jitilfu l-individwalita' tagħhom (jekk qatt kellhom) u jsiru biċċa waħda mill-ambjent; rajniehom jintrabtu ma' xulxin b'mod li ma stajniex nagħżluhom. Rajniehom iqumu minn nagħsa, iżommu l-maskra, juru ħjiel ta' ruħ umana li hi ħajja iżda li ma kibritx. Id-dinja sewdiena tad-dubji ta' Oreste Calleja, kif jidher minn dawn il-kummenti, għandha l-ħjut ewlenin tagħha mabutin bejn kull dramm. L-ebda dramm m'hu maqtugħ minn ieħor. Hemm konvinzjoni waħda f'għamliet differenti. Hemm l-istess dinja, bl-istess bniedem, bl-istess problemi, iżda f'qagħdiet li jvarjaw, għad li jixxiebhu. Din hija l-unita' taI-awtur li madankollu biż-żmien għad jista' jħares lejha minn naħiet oħrajn, billi jnaqqas il-ħjut li jorbtulu xogħol ma ieħor. Barra dawn l-erba' xogħlijiet, Calleja, li twieled fl-l946, għandu għadd ta' drammi oħrajn jistennew li jixxandru. Sakemm dawn jaslu fl-idejn il-qarrejja jagħmlu tajjeb jagħtu ħarsa lejn triq teatrali oħra tal-palk Malti. Il-ktieb, imżejjen b'disinn tal-awtur innifsu, u mżewwaq b'ritratti tal-ewwel preżentazzjoni ta' kull dramm, jinsab għall-bejgħ għand A.C. Aquilina. Valletta, u għand librara ewlenin.
IN-NAZZJON TAGĦNA - It-Tnejn, l9 ta' Ġunju, l972 |
|
 |
|||
